Europees bamboe: groeikans voor duurzame doorbraak in de bouw

Wat als je het snelst groeiende gewas ter wereld kunt gebruiken om mee te bouwen? We hebben het over bamboe, bekend om zijn metershoge stengels en enorme stevigheid. Niet gek dus om te denken dat deze Aziatische grassoort wel eens een aantrekkelijk biobased bouwmateriaal kan vormen. Toch zijn er nog geen bouwmaterialen verkrijgbaar van Europees gekweekte bamboe. Tijd om daar verandering in te brengen. Binnen het innovatieproject EcoFab onderzoeken we samen met NXT Building en partners BambooLogic, Moso, TU Eindhoven de inzetbaarheid van bamboe in de bouw. Met als doel dat producent NXT Building de producten ook echt op de markt gaat brengen. Stefani van Vught (adviseur circulaire & biobased bouwmaterialen) neemt namens Hendriks en NXT Building deel aan het onderzoek. “We hebben gekozen voor Europese bamboeteelt om de CO2-uitstoot en transportkosten zo laag mogelijk te houden”, vertelt Stefani. Binnen nu en 2 jaar richt het onderzoekscollectief zich allereerst op het ontwikkelen van een interieurplaat. Daarna is het de bedoeling het plaatmateriaal ook voor buitengebruik geschikt te maken. “Bamboe wordt een hele interessante vervanger van het veelgebruikte OSB en MDF”, verwacht Stefani. “Zelfs hier in Europa groeit bamboe ontzettend veel sneller dan een boom, dus tel uit je winst”.

Krachten gebundeld

Nu de Nederlandse bouwbranche de omslag maakt naar het gebruik van steeds meer circulaire en biobased materialen is de tijd rijp om te experimenteren met allerlei gewassen. In Nederland hebben enkele partijen hun krachten gebundeld om de kansen van bamboe onder de loep te nemen en bouwproducten te ontwikkelen. “Bamboeproducten kennen we hier vooral van de import uit China. In de bouw wordt het niet gebruikt, behalve in interieurs, denk bijvoorbeeld aan parketvloeren”, vertelt Stefani. “In China zelf wordt bamboe in de bouw gebruikt in zijn originele vorm (als steigerbuis en constructief in bouwwerken die niet wind- en waterdicht hoeven te zijn), maar ook als hoogwaardig plaatmateriaal”. Van meet af aan was voor Stefani en haar collega-onderzoekers duidelijk dat er lokaal geteeld moet worden, in Europa dus. “Vanwege vervoerskosten en milieubelasting willen we geen Chinese bamboe. BambooLogic is kweker en heeft ook al plantages in Portugal, Spanje en België. Allemaal nog redelijk kleinschalig, maar ideaal voor ons als onderzoekers.”

Bamboe: razendsnelle groeier

Aan de Europese bamboeteelt ging al vele jaren onderzoek vooraf. Zo moest BambooLogic een soort kweken die geschikt is voor de Europese grond en klimaat (zon en temperatuur). Met als doel een zo hoog mogelijke opbrengst per m2. De soorten die op de plantages in West-Europa groeien worden zo’n 7,5 meter hoog en die in Zuid-Europa 20 meter. In Azië gaat dat tot wel 40 meter. De jonge planten worden eerst in 1,5 tot 2 jaar grootgebracht in de kas. Dan groeien ze buiten in 5 tot 6 jaar uit tot volwassen plant en kan er voor het eerst geoogst worden. “Groot voordeel ten opzichte van hout: je hoeft na de oogst niet opnieuw te planten”, vertelt Stefani. “Vanuit hetzelfde wortelgestel groeien weer nieuwe scheuten. Vanaf het moment dat het veld volledig is ‘gevestigd’, zoals ze dat noemen, kun je elk jaar ongeveer een derde van het veld oogsten. De bamboeplant blijft ruim 100 jaar lang nieuwe scheuten geven, waardoor er dus sprake is van een duurzame, voortdurende aanvoer. Een enorm voordeel ten opzichte van de bosbouw, waar je ruim 50 jaar moet wachten voordat je een perceel kunt kappen. Een ander interessant kenmerk van bamboe is dat het nauwelijks onderhoud vraagt. Er is geen meststof nodig en het heeft ook geen last van ongedierte”, aldus Stefani.

Hoe maak je van bamboe bouwmateriaal?

De eerste stap in het onderzoek van EcoFab is de keuze welke bamboe het meest geschikt is (van welke plantage). “We testen en meten het ruwe materiaal uit de diverse landen: wat is de hoogte en de dikte want dat zegt iets over opbrengst per m2, is er verschil tussen diameter aan boven- en onderzijde en hoe zit het met het vochtgehalte. Als er geen belangrijk verschil is gaan we bamboe uit België gebruiken. Dat is dichterbij en deze bamboesoort, waarvan bekend is dat deze geschikt is boven de klimaatlijn Parijs, kan straks ook in Nederland geteeld worden. Belangrijk als we op willen schalen”, weet Stefani.

Stap twee vormt voor de onderzoekers de grootste uitdaging: het kiezen van de verwerkingsmethode. “We gaan voor de methode die het beste uit het bamboeproduct haalt. Daarbij kijken we vooral naar twee dingen: zo min mogelijk afval en een zo sterk mogelijk eindproduct. Voor die verwerking kun je bijvoorbeeld denken aan versnipperen en daarna onder druk tot een plaat persen of de snippers vermengen tot een pasta. Wat ook kan is strips maken en die verlijmen. Ook gaan we kijken wat er mogelijk is met bamboepoeder (een restproduct van het versnipperen). Een bewerking die altijd nodig zal zijn is drogen, dit om schimmelvorming te voorkomen. Bamboe bevat veel vocht en dat moet eruit.

Als de verwerking gekozen is gaan we richting productie en moeten er machines aangeschaft worden. Die bestaan al voor hout en we moeten testen of die ook voor bamboe geschikt zijn. Als het plaatmateriaal geproduceerd is gaan we het materiaal testen in de TerugWINwoning. Deze conceptwoning wordt in meerdere versies de komende 2 jaar gerealiseerd door Hendriks in samenwerking met het consortium EcoFab. We monitoren het product en er worden labtests gedaan onder andere op flexibiliteit, thermische geleidbaarheid, stevigheid, vochtwerendheid en dampdoorlatendheid.

Van interieur naar exterieur en vervanger van gipsplaten

Bamboe is van zichzelf antibacterieel en heeft voor binnengebruik dus geen toxische beschermlaag nodig. Dat wordt anders als het plaatmateriaal buiten gebruikt gaat worden, bijvoorbeeld als gevelafwerking. Stefani: “Voor de exterieurplaat moeten we zoeken naar een geschikte bescherming tegen weersinvloeden. In een later stadium zouden we ook nog kunnen kijken naar een brandwerende laag. Als dat lukt kan de bamboeplaat ook een goede vervanger worden van gipsplaten. Dat is helemaal mooi qua milieu-impact, want dan vervangen we een mineraal materiaal door biobased!”.

Kijk voor meer informatie over het EU-gesubsidieerde innovatieproject Ecofab op EcoFab.nl. Voor meer informatie over de producten van NXT Building: nxt-building.nl.

Groeikans voor Europees bamboe in de bouw